Politika - Pogledi, 17. oktobar 2019.

Od stepena u kojem se poštuju manjinska prava Srba u regionu zavisi i očuvanje njihovog nacionalnog, kulturnog, jezičkog i verskog identiteta. Samim tim, to pitanje predstavlja značajan segment bilateralnih odnosa sa zemljama okruženja i važnu dimenziju spoljne politike Srbije. U sagledavanju prava i položaja Srba u regionu prevashodna pažnja naše javnosti opravdano je usmerena na srpsku zajednicu u Hrvatskoj i Crnoj Gori, s obzirom na razmere i učestalost problema sa kojima se ona u tim zemljama suočava. Utisak je, međutim, da u određenoj meri, van vidokruga ostaje pitanje položaja Srba u Sloveniji koji imaju ozbiljne teškoće statusne i institucionalne prirode.

Prema popisu stanovništva iz 2011. godine broj Srba u Sloveniji je 23268, (prema nezvaničnim procenama znatno ih je više – od 65.000 prema Nacionalnom savetu Srba Slovenije do 150.000 prema Savezu srpske dijaspore). Iako najbrojnija manjinska nacionalna zajednica, stanovništvo srpskog porekla nije priznato kao nacionalna manjina, već ima status etničke zajednice na koju se ne primenjuje Okvirna konvencija Saveta Evrope za zaštitu manjina. Inače, ovakav status imaju i pripadnici drugih naroda sa prostora bivše SFRJ. U Sloveniji su priznate samo italijanska i mađarska manjina kao autohtone, uz romsku, i njima se obezbeđuje širi korpus prava kao što su upotreba nacionalnih simbola, obrazovanje na svom jeziku, pravo na predstavnika u parlamentu, neposredno predstavljanje u organima lokalne samouprave itd.

S obzirom na navedeni status, Srbi u Sloveniji nisu u mogućnosti da ostvaruju kolektivna manjinska prava. Srpska etnička zajednica kao kolektivitet nije predstavljena u parlamentu, a učešće njenih pripadnika nije institucionalizovano ni na jednom nivou vlasti. Pored toga, srpski jezik nije priznat kao tradicionalan manjinski jezik, nema javne školske nastave i medija na srpskom jeziku itd.

Između Srbije i Slovenije ne postoji bilateralni sporazum o zaštiti nacionalnih manjina, a samim tim ni međuvladina mešovita komisija za manjine, kao osnovni bilateralni mehanizam za rešavanje spornih manjinskih pitanja.

Srbi u Sloveniji traže da im se priznaju ista prava koja imaju Slovenci u Srbiji, odnosno da dobiju status nacionalne manjine, jer sadašnji status otvara put ka njihovoj asimilaciji.To bi obavezivalo Sloveniju, kao domicilnu državu, da se u okviru brige za poštovanje ljudskih i nacionalnih prava svojih građana, stara i o pripadnicima srpske zajednice, da preuzme obavezu za očuvanje i unapređenje srpskog jezika i ćiriličnog pisma, obrazovanja, kulture i nacionalne pripadnosti. Posebno nepovoljan položaj u Sloveniji ima deo srpske zajednice sa statusom „izbrisanih“ građana, s obzirom da je Slovenija, nakon osamostaljivanja od SFRJ, iz registra građana izbrisala, prema zvaničnim podacima, 25671 osobu poreklom iz drugih republika bivše države, a nezvanično i znatno više (procenjuje se da je oko 70 odsto bilo srpske nacionalnosti). Nakon donošenja Zakona o državljanstvu 1991. godine, svi oni koji nisu blagovremeno podneli zahtev za prijem u slovenačko državljanstvo izgubili su status stalno nastanjenih lica što je dovelo do gubitka čitavog niza drugih prava kao što su pravo na rad, zapošljavanje, penziju, imovinu, socijalno i zdravstveno osiguranje, školovanje i dr.

Posle presude Evropskog suda za ljudska prava iz juna 2012.godine - da je Slovenija kršila prava ove grupe građana, u novembru 2013.donet je Zakon o naknadi štete - njime je „izbrisanim“ građanima, koji su u međuvremenu dobili dozvolu stalnog boravka ili su primljeni u slovenačko državljanstvo (oko 12000 pre procenama MUP Slovenije), priznato pravo na paušalnu naknadu u iznosu od 50 evra za svaki mesec u statusu „izbrisanih. Prema oceni Društva „izbrisanih“ građana Slovenije rešenje je nezadovoljavajuće kako u pogledu visine odštete tako i kruga lica koja je mogu ostvariti.

Značajni koraci ka poboljšanju položaja srpske zajednice učinjeni su osnivanjem Nacionalnog saveta Srba Slovenije, 1.oktobra 2016.i Saveza Srba u Sloveniji kao krovne organizacije, 2. juna 2019. godine. Međutim, suštinski značaj za rešavanje problema koji stoje pred srpskom zajednicom i za unapređenje njenih prava imala bi promena statusa i priznanje srpske nacionalne manjine. Nadležni organi i institucije Republike Srbije trebalo bi znatno više i odlučnije da se angažuju na rešavanju ovog pitanja koje bi moralo da bude kontinuirano prisutno na agendi bilateralnih susreta i razgovora.

*Ambasador u penziji
Srpski spoljnopolitički krug